De toekomst van het Marineterrein zal mede bepaald worden door de Nota van Uitgangspunten die op dit moment door Bureau Marineterrein wordt voorbereid. Daarvoor werkt men samen met verschillende partijen. Een van die partners is Spontaneous City International. Zij plaatsten een foto op Twitter van een workshop op het Marineterrein die ook door Rijksmeester Floris Alkemade werd bijgewoond.
Spontaneous City werkt mee aan Marineterrein
De samenwerking wordt door Spontaneous City International als volgt omschreven:
[Spontaneous City] is working together with the team of the Atelier Rijksbouwmeester and the Municipality of Amsterdam on developing a set of strategic “spatial starting points” (Nota van Uitgangspunten) for the future of the Marineterrein, a historical site in the heart of Amsterdam. The goal is to create a breeding ground for an International Innovation District with an adaptive development strategy. The project aims to embed the former secret Navy area into the eastern part of the city center, by using the magnificent marine and cultural site features, and by opening the area for everyone.
Gert Urhahn en de spontane stad
Spontaneous City International is mede opgericht door Gert Urhahn, lange tijd werkzaam bij de Dienst Ruimtelijke Ordening van de gemeente Amsterdam. Hij houdt zich tegenwoordig vooral bezig met advisering waarbij hij zijn theorie van de spontane stad centraal stelt.
Onderstaand de uitleg van dit concept op zijn eigen website. De uitgangspunten sluiten mooi aan bij de principes van de nieuwe omgevingswet waar ik eerder aandacht aan heb besteed.
Urhahn pleit voor de spontane stad. Dit concept gaat uit van de gedachte dat de stad gemaakt wordt met en door haar bewoners. Een stad moet ruimte bieden aan onverwachte (organische) ontwikkelingen, kansen die zich voordoen, gebruikers die zich aandienen en een breed scala aan initiatieven. Ruimte voor verandering is de basis van een duurzame, aantrekkelijke stad. Dit geldt zowel tijdens het planproces als wanneer een project gerealiseerd is. In onze plannen zoeken we altijd de balans tussen wat je moet vastleggen en waar je ruimte kunt laten voor gebruikers. Dit doen we bij voorkeur met de (toekomstige) gebruikers. Dat is de spontane stad!
Nieuwe vormen van gebiedsontwikkeling gloren. De tijden van grote groei liggen achter ons. Toch zijn wij optimistisch. We zien dat overal nieuwe vormen van gebiedsontwikkeling gloren. Steeds meer bewoners, ondernemers en collectieven zetten zich in voor de verbetering van de leefomgeving. Ook gemeenten en ontwikkelaars herpakken zich in rap tempo en geven vorm aan hun nieuwe rol. Nieuwe perspectieven samengebracht vormen de ‘spontane stad’. Een stad gebouwd op initiatief, Hollandse ondernemersgeest en publieke ambities. Co-creatie en de spontane stad zijn nauw met elkaar verbonden. In de spontane stad is immers een belangrijke rol weggelegd voor initiatieven van stakeholders. Co-creatie betekent in onze visie vanaf het begin van een project samen optrekken, waarbij altijd ruimte is voor nieuwe partijen.
Een veelheid aan partijen is de basis voor diversiteit en een gemengde stad. De energie van initiatiefnemers is de motor voor transformatie. Hoe meer partijen, des te ingewikkelder? Urhahn verwelkomt deze complexiteit. Vanuit de gedachte van co-creatie werken wij juist graag samen met veel verschillende partijen. Ook als dat discussie oplevert. We zijn in staat om met grote groepen tot nieuwe ideeën te komen. Onze mensen gebruiken daarbij ruimtelijke middelen zoals maquettes en voorbeelden van elders om te inspireren en los te maken.
Heeft Amsterdam de 'spirit' om de toenemende druk op zijn bewoners en leefomgeving het hoofd te bieden? Architecte en stadsplanner Ariella Masboungi denkt van wel. Haar in Frankrijk uitgegeven boek Le génie d'Amsterdam (2016) probeert een overzicht te geven van de verschillende 'geniale' projecten in onze hoofdstad omtrent duurzame stadsontwikkeling. Het Marineterrein heeft hierin zelfs een heel hoofdstuk toebedeeld gekregen. Organisatiebureau Linkeroever liet dit hoofdstuk (PDF) vertalen en zette het recent online. Masboungi vertelt haar verhaal soms op de zo typisch Franse wijdlopige manier. De volgende passage uit haar slotbetoog spreekt boekdelen:
De ladder met kleine treden (zowel in tijd als ruimtelijk), biedt de garantie voor de flexibiliteit en reactiviteit. De mogelijkheden voor het experiment die dit biedt, verbreden de mogelijkheden voor improvisatie en collectieve opname en laat het toe aanpassingen te maken bij sociale, economische en culturele projecten die steeds vloeibaarder worden – hetgeen echter een zekere frustratie bij investeerders, projectontwikkelaars en planners veroorzaakt.
De uitgangspunten van de 'organische ontwikkeling' van het Marineterrein kennen we ondertussen maar al te goed en komen dan ook in dit boek weer uitgebreid voorbij. Niet veel nieuws dus, maar wel erg leuk dat de Fransen zo geïnteresseerd in ons zijn.
Op dit moment is het Marineterrein nog in eigendom van de overheid. Het Rijks Vastgoed Bedrijf bepaalt wat er tot aan de geplande verkoop mee gebeurt. Praktisch wordt dit vormgegeven in een samenwerkingsverband tussen de Rijksoverheid en de gemeente Amsterdam: Bureau Marineterrein.
Beleidsstukken
Er is al een strategienota, een bestuursovereenkomst en een advies van het College van Rijksadviseurs. De laatste maanden heeft het Bureau in samenwerking met verschillende externe partijen gewerkt aan een Nota van Uitgangspunten. Deze schijnt af te zijn (Update 18-2: dit bleek niet te kloppen. Zie reactie Bureau Marineterrein onderaan dit artikel), maar zal eerst aan de (nieuwe) minister (Plasterk) en Burgemeester en Wethouders worden voorgelegd voordat dit document openbaar wordt gemaakt. [Update 18-2: zie reactie hierop door Bureau Marineterrein onderaan artikel.] Dat laatste staat gepland voor juli 2017, maar een lange formatie met waarschijnlijk wéér een nieuwe minister zou nog wel eens roet in het eten kunnen gooien.
Deze publicatie zal het startschot zijn van flink debat, want dan is er een visie waar iedereen wat van kan vinden.
En dan moet er natuurlijk nog een omgevingsplan (de nieuwe vorm van wat nu een bestemmingsplan heet) voor het Marineterrein worden opgesteld. Dit zal waarschijnlijk een van de eerste omgevingsplannen worden na de invoering van de nieuwe omgevingswet in 2019. Een uitdaging voor politici, ambtenaren en burgers. Maar ook als er nog voor 2019 een ouderwets bestemmingsplan wordt opgesteld adviseert de rijksoverheid dit te doen in de geest van de nieuwe richtlijnen.
Omgevingswet
Door de nieuwe wet zullen verantwoordelijkheden ten aanzien van de openbare ruimte deels verschuiven van de overheid naar bedrijven en - let op - burgers! Hoe dit gaat uitpakken is nog koffiedik kijken, maar verschillende deskundigen zien meer ruimte voor burgerinitiatieven.
Ik ben sowieso al vrij pessimistisch als het om bestuurlijke inbreng van burgers gaat, maar ook het Sociaal en Cultureel Planbureau waarschuwt in een vuistdik essay voor een al te rooskleurig beeld van burgerparticipatie in de nieuwe situatie.
Ook in een 'gelijkwaardig speelveld' (sorry voor de ambtenarenlingo) tussen overheid, bedrijfsleven en burgers zullen er winnaars en verliezers zijn. De verwachting dat we er met elkaar wel uitkomen en allemaal gelukkig en tevreden naar huis gaan is volgens het SCP een illusie.
Daarnaast vraagt men zich af waar burgers de tijd en vaardigheden vandaan moeten halen. Ruimtelijke ordening is een complexe zaak en door een achterstand in kennis en capaciteit zouden burgers uiteindelijk toch het onderspit kunnen delven tegenover een hoeveelheid professionele deskundigen en commerciële belanghebbenden.
Het SCP noemt ook nog het gebrek aan een kritische (lokale) pers. In de Amsterdamse situatie is AT5 volledig naar de marge bezuinigd, al doen ze een moedige poging het hoofd boven water te houden. Het Parool is meestal redelijk op de hoogte, maar ook daar is te weinig budget en mankracht om alle zaken écht goed uit te zoeken. Ik noem mijzelf zeker geen journalist, zelfs geen 'burgerjournalist', maar het belang van verzamelen van informatie en het verkrijgen van een transparant beeld van de ontwikkelingen rond het Marineterrein is voor mij zeker een drijfveer bij het bijhouden van dit blog. Het feit dat de Nota van Uitgangspunten bijvoorbeeld (nog) niet aan de buurt is gepresenteerd (zelfs niet mondeling of op hoofdlijnen) 'geeft de burger geen moed'. [Update 18-2: zie reactie hierop door Bureau Marineterrein onderaan artikel.]
Zonder dezelfde uitgangspositie in tijd, middelen en informatie voor alle partijen ziet het SCP in de nieuwe omgevingswet dus niet per se een verbetering ten opzichte van het huidige systeem.
Berlijns project vanuit gemeenschap
In Berlijn voltrekt zich een voorbeeld van hoe een groep burgers en ondernemers het heft in eigen handen heeft genomen en zo met de herontwikkeling van een flinke lap grond is gestart. Holzmarkt is een project waarbij een Zwitsers pensioenfonds de grond heeft gekocht en vervolgens via een erfpachtstelsel ter beschikking heeft gesteld aan de gemeenschap. De ontwikkeling van het gebied wordt bekostigd vanuit een groep aandeelhouders die ieder een bedrag inleggen, maar waarbij door een ingenieus systeem niemand teveel macht vergaart door zijn of haar investering. Het pensioenfonds ziet zijn voordeel simpel in de investering in grond. Na 50 jaar vervalt de pacht en de groep aandeelhouders schrijven alles af in diezelfde 50 jaar. Er is dus geen pervers winstoogmerk (ik heb overigens niets tegen winst maken, maar dan wel zonder perverse gevolgen).
Hierdoor ontstaat in Berlijn momenteel een schitterend cultuurpark met restaurants, bars en een hotel. Daarnaast komt een soort campus met startups en kleinschalige studentenwoningen. Alles vanuit een duurzame visie met oog voor maatschappelijke belangen. Waarde is hier niet (alleen) gedefinieerd in geld, maar ook in kwaliteit van leven.
Dit project is een voorbeeld van waar de nieuwe Nederlandse omgevingswet in zou kunnen voorzien omdat deze breder kijkt (niet enkel naar 'bestemming' maar ook naar 'omgeving') en ook burgers het initiatief gunt. Ik wil hier niet pleiten voor een zelfde invulling op het Marineterrein als in Berlijn, maar de manier waarop burgers, ondernemers en onderwijsinstellingen daar als gelijkwaardige aandeelhouders zijn georganiseerd en samen met de overheid tot een waardevolle uitkomst komen, is zeker de moeite waard om nader te bekijken.
------------------------------------------------------
Liesbeth Jansen van Bureau Marineterrein heeft op 18 februari 2017 op bovenstaande gereageerd:
Dank voor de interessante analyse. Om een misverstand uit de weg te ruimen: er is nog geen (concept) Nota van Uitgangspunten. Met de bestuurders spreken we ter voorbereiding hierop. Een maatschappelijk proces is onderdeel van het opstellen van de Nota, en zal later in het voorjaar plaatsvinden. Voorafgaand aan de Bestuursovereenkomst (december 2013) tussen Rijk en Gemeente is overigens al een gebiedsconcept vastgesteld (zie de Strategienota), met innovatielab, waterpark en maritieme kracht als centrale thema's. Hiervoor is ook uitgebreid overleg geweest met bewoners, bedrijven, kennisinstellingen en andere Amsterdamse organisaties. Dit gebiedsconcept is nog steeds de basis voor de verdere ontwikkeling. Met vriendelijke groet, Liesbeth Jansen Bureau Marineterrein
Mijn bronnen zaten er blijkbaar enigszins naast. Er is nog geen Nota van Uitgangspunten. Tijdens twee door het Bureau georganiseerde (besloten) bijeenkomsten wilde men vooral iets over de voortgang van het proces vertellen.
Fijn om te horen dat er later in het voorjaar nog mogelijkheden zijn voor het inbrengen van (nieuwe?) zienswijzen door burgers. Zo interpreteer ik tenminste 'een maatschappelijk proces'. Ook is het goed om te horen dat het gebiedsconcept nog steeds als basis geldt. Dit kan de angst die velen in de buurt hebben dat het terrein (door een grote projectontwikkelaar) onder een hoge bebouwingsdichtheid wordt volgezet wegnemen.
Elke maand Rradio vanuit Pension Homeland!
Facebook Rradio:
Rradio-de-luxe is een satirisch live internetradioprogramma met publiek. Calamiteitenzender Rradio zoekt op elke eerste maandag van de maand naar de gezelligheid achter onheil.
De eerste editie op maandag 6 februari van 17-18u zenden we uit vanuit de bar van Pension Homeland. Je kunt de uitzending tijdens onze maandagmiddagborrel bijwonen onder het genot van een chique cocktail en hippe hapjes. (Maar uiteraard schallen we ook wereldwijd door de internet ether en beluister je ons ook thuis, op de fiets, in het vliegtuig of vanuit de gevangenis.)
PROGRAMMA:
- Filosoof Frank Meester gaat in op onze prangende vragen en de al maanden voortslepende ethische kwesties
- Max Poolman speelt gitaar
- Valerie Granberg brengt goed nieuws
- Betty Transport-Karton is terug in Nederland
- Radio-vedette Bert Kommerij schuift aan en verzorgt een geluid
- We bellen met de beroemde tv-personality Lammert de Bruin
Presentatie: Frank Bloem
Techniek en side-kick: Annelies Verhelst
Vastgoedexperts beweren dat er op dit moment een 'kantorencrisis' in Amsterdam dreigt te ontstaan. Moderne bedrijven willen een aantrekkelijke omgeving voor hun werknemers en dat is dan het liefst midden in de stad. Langs de Nieuwe Vaart is Oracle bijvoorbeeld al bezig met de volledige transformatie van een bestaand saai kantoorpand naar een glazen paleis met uitstraling. Maar veel ruimte is er natuurlijk niet over in de binnenstad. En dan kan het niet uitblijven dat vastgoedbedrijven het Marineterrein gaan noemen als een ideale plek voor nieuwbouw van kantoren.
In het Parool van vandaag:
'Nu doorpakken'
"Het is ongelooflijk logisch om nieuwe kantoorgebouwen neer te zetten in zulke gebieden om juist die functiemenging te realiseren. Overheid en vastgoedbranche moeten er nu doorpakken en naast de bestaande ontwikkelingen en woningplannen in zulke gebieden ook meer kantoorruimte brengen."
In de toekomst zien de vastgoedadviseurs ook mogelijkheden voor kantorenbouw in andere delen van de stad. Van der Sluys: "Met de juiste ontwikkelingen is er ook in Amsterdam-West nog voldoende ruimte voor nieuwe kantoorontwikkelingen; in Noord kan dat in een later stadium. Laat de markt zijn werk doen."
De Boer [CBRE Vastgoed] ziet zelfs in de binnenstad kansen. "Het Marineterrein is een goede mogelijkheid. En Duivendrecht wordt vaak genoemd, maar dat gebied moet dan eerst voldoende voorzieningen krijgen, zodat we niet in dezelfde fout vervallen als in het verleden."
